In iedere gelijkwaardige relatie is het belangrijk om een balans te ervaren in geven en nemen (ontvangen), oftewel zien en gezien worden. Dit gegeven, bekeken vanuit een systemisch perspectief.
De balans tussen geven en nemen tussen ouder en kind
In een gezin zijn de ouders degene die (door)geven aan de kinderen. Ouders geven meer dan de kinderen teruggeven, en de kinderen ontvangen van de ouders. Dit is een natuurlijke (levens)stroom. Alleen al het feit dat jij geboren bent, heb je te danken aan je ouders. Verder hebben we niet zoveel te zeggen over wat we wel of niet krijgen, of hebben gekregen van onze ouders. Dat wat jij hebt gekregen is aan jou gegeven en ook aan jou om te ontvangen.
Dit blijkt in de praktijk erg moeilijk te zijn, want we hadden meer of juist wat anders willen ontvangen. In de systemische manier van kijken ontvang je dus ook de minder fijne dingen.
Voorbeeld: Een vader heeft in zijn leven niet geleerd hoe hij liefde moet geven en geeft geld als zijn teken van liefde. Nu wil zijn zoon graag wat anders krijgen, namelijk liefdevolle benadering, erkenning, dat zijn vader trots op hem is of gewoon dat hij mee gaat naar sporten.
Natuurlijk mag je als kind dit wensen en hopen, maar je krijgt alleen datgene wat de ander je kan geven. Wat we dan als kind vaak doen is heel erg ons best blijven doen en hopen/verlangen dat de vader gaat uitspreken dat hij trots op je is. Ook gaan we heel erg ons best doen voor anderen, in de hoop dat iemand zegt dat hij trots op je is. Dit zijn vaak onbewuste processen.
Vaak zijn mensen hun hele leven bezig om de pijn niet te voelen dat hun vader of moeder niet heeft gegeven waar jij behoefte aan had. Hierdoor blijven ze dit buiten zichzelf zoeken om toch die erkenning te krijgen. Je zou daarvoor in de plek beter jezelf deze erkenning alsnog kunnen geven.
De gevolgen van een onbalans tussen ouder en kind
Het is tegen de ‘normale’ stroom in als kinderen geven aan de ouders en de ouders nemen. Een ouder-kind relatie is namelijk geen gelijkwaardige relatie. De ouder was er eerder dan het kind en staat in “rang” boven het kind. Dit zal altijd zo blijven, ook al ben je zelf volwassen.
Het kan bijvoorbeeld gebeuren dat ouders niet kunnen geven doordat ze zelf ziek zijn, belast zijn vanuit hun verleden, getraumatiseerd, etc. Hierdoor ontstaan problemen en vaak gaat dit van generatie op generatie door. Als moeder of vader bijvoorbeeld een langere tijd ziek (ook emotioneel afwezig genaamd) is dan zie je dat kinderen, uit loyaliteit, de moeder of de vader gaan ontlasten zodat het systeem in balans blijft. (Een systeem wil namelijk altijd in balans zijn.) Dit kan doordat het kind bijvoorbeeld zorgtaken gaat overnemen of wenselijk gedrag vertoond waardoor het kind de ouder niet nog meer ‘last’ bezorgd, want de ouder heeft het al zwaar.
Hierdoor heeft het kind al een verantwoordelijkheidsgevoel ontwikkeld over de ander. Het is namelijk geen logische “stroom” dat het kind zorgt voor de ouder. Als deze situatie langdurig speelt dan kan een kind verantwoordelijkheden overnemen en dit blijven doen, waarmee het kind (en later als volwassene) al een soort onzichtbare ballast meedraagt. Aan de andere kant voelt dat kind zich waarschijnlijk gezien of belangrijk doordat hij/zij een speciale taak heeft waarmee hij de ouder ontlast.
Op deze manier gaan deze kinderen dit ook toepassen als ze volwassen zijn in hun werk en/of in een nieuwe relatie. Dat men verantwoordelijkheidsgevoel ontwikkeld is niets mis mee. Het gaat mis zodra ze zich verantwoordelijk voelen voor de ander en het voelt als een verplichting, iets waar je niet onderuit kan (vaak wordt gezegd dat je het “aapje op je nek hebt van de ander”), je voelt je niet vrij. Dit maakt dat iemand op den duur mogelijk ook lichamelijke klachten gaat ontwikkelen of probleemsituaties tegen komt die hier de uitwerking van zijn of men raakt overbelast.
Het geven en nemen in gelijkwaardige relaties zoals tussen broers en zussen, koppels/echtparen en vrienden/vriendinnen ziet er iets anders uit. Hiermee bedoel ik dat er geen verschil in “rangorde” is.
De balans in een vriendenrelatie
Het geven en nemen in bijvoorbeeld een vriendenrelatie: Je hebt een leuke klik met een vriendin en je vriendin komt in de problemen, jij als gever bent er dan altijd voor je vriendin. Dus zodra je vriendin belt zorg je dat jij paraat staat, haar aan hoort, tijd voor haar vrij maakt etc.
Dit gaat goed totdat je zelf een probleem ervaart en dan blijkt die vriendin niet thuis te zijn voor jou. In dit geval is het geven en nemen niet in balans. Als dit een tijdelijke situatie is, dan is er niets aan de hand. Duurt dit een langere tijd dan zal de relatie stroever gaan en mogelijk eindigen of doodbloeden, omdat het geven en nemen niet meer in balans komt.
Geven en nemen als partners
Zo gaat dit hetzelfde in een echtparen relatie. Als het geven en nemen niet in balans is dan ervaar je op een gegeven moment een verplichting of een plicht, je moet ergens aan voldoen, je ervaart geen vrijheid. Het geven kan zijn dat je de ander ziet door bijvoorbeeld, als je partner jou een kop koffie inschenkt, te zeggen dat je waardeert dat hij hierin attent is naar jou is. Jij voelt je gezien en hij ook. Dit geven, hoeven geen cadeaus te zijn, het is veel subtieler, namelijk een compliment of de ander echt zien in wat die doet voor jou of gewoon om wie die is of betekent voor jou. Als je elkaar ziet en je wordt gezien dan krijg je een vicieuze cirkel naar boven, dus de verbinding wordt meer.
Andersom werkt dit natuurlijk ook. Als je elkaar negatief veroordeeld of elkaar bekritiseerd en dit blijft langere tijd aan houden, dan kom je samen in een negatieve spiraal naar beneden. Dus het helpt heel erg in het gevoel van verbinding om elkaar echt te zien. Toch zijn dit moeilijk tastbaar te maken onderwerpen, omdat het een stapeling is van allerlei momenten bij elkaar.
Nog een ander voorbeeld: Als je op je verjaardag de eerste de beste bos bloemen van een tankstation krijgt met die afschuwelijke bloemen waar je nu net niet van houdt, terwijl jij weken bezig bent om voor de verjaardag het meest, voor ander passende, cadeau te vinden. Je krijgt die bos bloemen van de ander, maar de waarde van die ‘eerste de beste bos bloemen van het tankstation waar je niet van houdt’, is volgens jou niet in verhouding met hoe jij het voelt en hoeveel moeite jij doet voor de ander. Jij hecht er blijkbaar waarde aan dat je veel moeite moet doen. Hoe zou die ander dat zien? Stel dat dit voorval ieder jaar voorkomt dan komt hierin een scheve balans, en zeker als het geven en nemen dagelijks al een hele tijd uit balans is.
Als je heel erg je best doet voor de ander, is dit vaak een manier omdat je gezien wil worden. Dus je doet zo hard je best voor de ander zodat je wel gezien wordt. Als dit gezien worden dan niet gebeurd, dan is de balans weg en ga je vanzelf steeds minder je best doen en kun je mogelijk een gevoel van eenzaamheid en niet verbonden voelen opkomen. Het is dan zeker goed om regelmatig met elkaar hierover te praten. Is er nog wel voldoende balans in geven en nemen oftewel word ik genoeg gezien en/of zie ik de ander genoeg? Of wat maakt dat ik zoveel nodig heb van de ander? Welke leegte moet die ander dan nog opvullen van mijn verleden?
Het kan zijn dat het meer afstemming vraagt om met elkaar te bespreken waar de grens ligt voor jezelf en de ander in het geven en nemen. Of welke waarde ligt er in dat geven en nemen? Is datgene wat jij geeft, mogelijk niet iets wat ik fijn vind? Dan vraagt dit om bijstelling. Dus hoe waardeer jij de ander en hoe word jij gewaardeerd? Het hebben over die verschillende waarden is erg belangrijk.
Ontvangen is niet voor iedereen vanzelfsprekend
Omdat ik veel met mensen uit de zorg en welzijn te maken heb, zie ik in deze beroepsgroep heel veel problemen in geven en nemen. Het zijn vaak mensen die graag geven en heel moeilijk kunnen ontvangen. Bij het ontvangen van een compliment wordt vaak gezegd “oh dat is niet nodig” of “oh maar jij kan dit ook”, of gewoon dichtslaan omdat het compliment al ‘te veel’ is om te ontvangen. Zo heb ik eens tijdens een les (als positieve input en reflectie), een rondje complimenten geven onder deelnemers gedaan. Hierbij waren er meerdere mensen die in huilen uitbarsten omdat dat compliment ontvangen ‘te veel’ was en ze dit op dat moment niet konden ontvangen. In de relationele sfeer zie ik hier dan ook de vaak gehoorde klacht dat zorgmensen vaak zich eenzaam of alleen voelen, voelen zich niet gezien en ervaren met regelmaat dat alles teveel is (overbelast).
Mijn persoonlijke ervaring
Ook ik heb veel geleerd in geven en ontvangen. Zo heb ik, vanwege een enkelbreuk, 3 maanden in een rolstoel gezeten. Toen was er niets te geven (meende ik) en heb ik vooral veel mogen ontvangen. Dit was echt heel moeilijk voor mij, want afhankelijk zijn vind ik lastig. Zo werd ik soms overvallen door hele lieve zorgzame mensen waardoor ik me soms overvallen voelde door de hoeveelheid wat ik kreeg. Ook mijn partner die het huishouden en de kinderen verzorgde, en ik degene die niet veel kon doen. Dat was lastig, want alles ging er anders aan toe. Hierdoor heb ik geleerd om op een andere manier het geven en nemen te ervaren, dus een zeer leerzame tijd.
Aan de andere kant ervaren de meeste mensen plezier en voldoening in het geven aan een ander. Er is zelfs uit onderzoek gebleken dat empathisch zijn naar een ander, zelfs stress verlagend werkt. Mocht je het gevoel hebben dat je een langere tijd te veel hebt gegeven of geen balans in nemen, dan ga je mogelijk ook over je eigen grens in wat je kan. Bijvoorbeeld Denk aan de irritatie die je voelde toen je kind voor de zoveelste keer vroeg of je mee wilde spelen terwijl je doodmoe was en al hele dag in de weer was geweest voor je kinderen. Als je dan reageert met irritatie dan weet je dat je mogelijk al ergens te veel hebt gegeven en dan kun je terug gaan kijken naar waar je te veel hebt gegeven en afwegen of je daar in de toekomst wel energie aan wil geven.
Stel dat
Stel dat je goed kan geven en nemen zodat je een vrij gevoel ervaart, wat zou dat betekenen voor al je relaties?
Bronnen:
Dr. Schrerder, omgaan met stress | Bert Hellinger | Els van Steijn, De Fontein
